Vooroordelen en tunnelvisie

We horen vaak dat we niet zo snel moeten oordelen. Maar dat is makkelijker gezegd dan gedaan, weten we als we enige kennis hebben over de werking van ons brein.

Wat zijn vooroordelen?

Vooroordelen zijn oordelen die je hebt over iets of iemand, zonder dat je de feiten of het volledige plaatje kent. Ze zijn dus volledig gebaseerd op jouw perceptie van een situatie.

Hoe ontstaan vooroordelen?

Vooroordelen ontstaan 9 van de 10 keer onbewust, doordat de betekenis die we ergens aan geven voor 95% gevormd wordt door ons onderbewuste systeem. Dit systeem reageert razendsnel en zonder na te denken.

Het onderbewuste systeem laat dingen weg, het vervormt en het generaliseert met behulp van jouw unieke ‘weglaat-filters’ en breinprogrammering. De informatie die in ons onderbewuste is opgeslagen (in de vorm van emoties, ervaringen, herinneringen, normen en waarden etc.) gebruik jij als referentiekader bij alles wat je denkt en voelt, hoe je handelt en reageert en welke keuzes je maakt.

Voorbeelden van vooroordelen

Vooroordelen zijn vaak gebaseerd op stereotypes en/of (vaak hardnekkige) overtuigingen die je van huis uit hebt meegekregen. Denk bijvoorbeeld aan vooroordelen op basis van geslacht, geaardheid, leeftijd, herkomst en ga zo maar door. We geven hieronder een aantal voorbeelden in organisatie context:

• Je hebt slechte ervaringen met stagiaires, dus je verwacht bij voorbaat niet veel van de nieuwe stagiair
• Je geeft tijdens de werving en selectie van een nieuwe medewerker de voorkeur aan mannelijke kandidaten, ook al hebben sommige vrouwelijke kandidaten vergelijkbare vaardigheden en werkervaring.
• Je hebt in datzelfde proces de neiging gesprekken aan te bieden aan kandidaten met Nederlands-klinkende namen
• Een ouder teamlid komt niet in aanmerking voor promotie, de promotie gaat naar een jonger iemand met minder ervaring.
• Etc. etc.

Bevestigingsvooroordelen

Maar ons gezonde verstand kan het eerste oordeel van ons onderbewuste toch ter discussie stellen, zou je denken.

Absoluut. Ook al kost het ons brein veel energie, het bewuste systeem is wel degelijk in staat om de beslissingen die ons onderbewuste systeem al genomen heeft bij te stellen of zelfs te overrulen. Toch gebeurt vaak het tegenovergestelde.

Omdat het signaal dat je onderbewuste systeem geeft zo ontzettend sterk is, heeft je intelligente brein de neiging om dit te bevestigen. Het gaat dan met laserfocus op zoek naar argumenten om het oorspronkelijke oordeel van je onderbewuste te onderbouwen en het daaruit voortkomende gedrag te rechtvaardigen. Zelfs je bewuste rationele brein raakt er dan van overtuigd dat je eerste oordeel de enige waarheid is. Zo ontstaat tunnelvisie.

Wat is tunnelvisie en hoe ontstaat het?

Het ontstaan van tunnelvisie kun je vergelijken met de algoritmes van social media. Hoe meer interesse je ergens in toont, hoe meer vergelijkbare content je in je tijdlijn krijgt. Het probleem is dat je brein waarnemingen negeert die je oorspronkelijke mening juist tegenspreken. Als je iemand direct onsympathiek vindt, zul je daar dus altijd voldoende bewijs voor vinden. Simpelweg omdat je al het sympathieke gedrag van deze persoon niet (meer) opmerkt of bewust anders percipieert.

Challenge je eerste oordeel

Realiseer je dat je onderbewuste systeem razendsnel oordeelt en niet nadenkt. Het reageert dus (lang) niet altijd op een manier die jouw samenwerking met anderen ten goede komt. Vaak met miscommunicatie, onbegrip en onnodig conflict tot gevolg.

Challenge dus altijd je eerste oordeel en vraag je af of er misschien een andere manier is om naar een vervelende situatie te kijken? Wat zou de intentie van de ander geweest kunnen zijn? Kom je er zelf niet uit, dan kun je anderen vragen hoe zij naar de situatie kijken. Wellicht heb je iets over het hoofd gezien en kun je jouw kijk op de situatie veelzijdiger en objectiever maken. Zo ontwikkel je waarschijnlijk meer begrip voor het gedrag van de ander en dat geeft ruimte om naar elkaar toe te bewegen.

Meer tips om effectiever samen te werken 

Als je het ons vraagt, gaat effectief samenwerken in de kern over twee dingen. Je moet je (continu) bewust zijn van hoe perceptie - en het ontstaan van vooroordelen - werkt. En je moet bereid zijn om je eigen (voor)oordelen te parkeren en eventueel bij te stellen. In ons e-book Ik zie, zie wat jij niet ziet vertellen we je alles over perceptie en geven we meer praktische tips om aan deze 2 aspecten te werken.